Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleneşeli bir düzen değildir. Dostluk, maşer içinde insanoğluın harbiden nite davrandıklarını değil, nite davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak bağırsakin vardır. Adalet değeri zımnında, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene koymak, sosyal yaşamın gerçekleşmesini çıkarmak lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin hakkındasına onaylama edilmesi ve uyulması gereken, kategorik sadık kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle maşer içinde insanoğluın hareket ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her vakit mümkündür. “İşte tüze, insanoğlu davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir mekanizma, bir bütündür.” İnsan-insanoğlu, insanoğlu-doğa ilişkilerinin insanlığın eş çıkarı ve huzuru bağırsakin evrensel ilkelerle güvence altına kızılınmasıdır. Dostluk, adamlık seviyesi bağırsakin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birsonsuz düşünce ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, maşer sözleşmesi, doğa ve insanoğlu olarak tamlayan telakkilerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun eş iyiliğini çıkarmak için konulmuş olan ve amme gücüyle desteklenen kaide, doğru ve kanunların kâffesidür. Henüz münteşir bir tanılamamıyla tüze, adalete yönelmiş sosyal evetşlakin düzenidir. Dostluk Sözcük Fehvaı Dostluk kelimesi Arabi “doğru” kökünden gelir ve doğru kelimesinin çoğyüce olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “doğru” kelimesinin çoğyüce “ilenme’kak”tır. Türk Zeban Kurumu’na için tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım zorlaü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet anlamında da kullanılır. Yol Fehvaı Dostluk dönemden döneme değişmiş olduğu bağırsakin hala doyurucu bir tanılamam gestaltlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok onaylama edilen tanılamamı ise: “Belli bir zamanda muayyen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) bağlamlanmış kurallar kâffesidür.” Bilimsel bir disiplin olarak tüze, kendi içinde ana olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun zevat arası ilişkileri iş vadi kısmına Özel Dostluk, zevat ile mutluluk yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Dostluk, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna cevap Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku amme hukukunun sarrafiyelıca madun dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku özge toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mutluluk aracılığıyla güvenceye kızılınmış ve cebri yapmış oldurımlara iye olmasıdır. Dostluk kuralları insanoğlu davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun paha hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde nazir nitelikteki bütün durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk vadiında yapmış oldurım amme gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek bağırsakin kullanılır. Dostluk düzenini sağlamlamayı ve korumayı lakinçlayan yapmış oldurımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları dikilmek bağırsakin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapishane ve vakıf cezaları; esas hukukunda siyasetten men, kazanç metres; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçakçılık cezaları kabil ayrımlı tüze dallarında ayrımlı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müntesip çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; zihini bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek yahut siyasi telakkileri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan tüze, umumi olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş sosyal bir evetşlakin düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgın yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun sosyal yaşamı düzenleyip insanoğluın barış ve emniyet içinde bir arada evetşamalarını sağlamlamaktır. 2. Teamül Yarar (Sosyal İhtiyaçların Içinlanması) Hukukun kılgın amacını, sosyal gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile maşer içinde yaşayan insanoğluın, birbirleri ile tasarlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın gestaltsından meydana gelen ihtiyaçlarını hakkındalamaya çkızılışır. Dostluk bu fonksiyonu ile veladet, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek tüze düzeni yaşamın ana gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın natürel gestaltsına ve bundan müterakki mevrut ihtiyaçlarına müsait tutulmak zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, hesaplı gerçeklere de kapalıdır; hesaplı gereksemelara uymalı ve onları hakkındalamalıdır. 3. Adalet Dostluk bu fonksiyonu ile muayyen bir yapılanma altına aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak temel kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En gücük tanılamamıyla türe, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) tutulmak üzere dü ayrımlı anlamda kullanılır. Adalet haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet anlamında ferdî bir özelliği deyimler. şahıs her vakit haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni harcamak yolunda kadimî ve değmaslahatmez bir çaba gösterir. İşte bu hareket ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile müntesip oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe fehvaı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği münasebet biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze vadiında hukuki paha olarak kavlükarar konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve kazançlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Sosyete bağırsakindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini bağırsakermiş kurallar bütünü olarak tüze, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve kullanıvermek yerinde bulunduğuna için, adaletin böylecene, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe fehvaı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm tüze sistemine ve sistemlerine egemen mevcut, nesnel ve salt bir paha niteliğindeki adalettir. Dostluk bir maşer düzenini bağırsakerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; gerek mevcut düzeni himaye etmek, gerekse onu değmaslahattirmeyi meşrulaştırmak bağırsakin her vakit adalete sarrafiyevurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta hakkındamıza yerleşmiş tüze düzenlerinin birincil örneği, olması gereken tüze anlamında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, mevcut tüze düzenlerinin kendisine müsait olup olmadığı açısından bir paha ve istimara ölçüsü evet. Tekrar bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun görüntülemek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve negatif hakkındalıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon istikrar içinde olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Uygun olarak tüm tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal evetşlakin uyacak, hem de bu sosyal yaşamın barış içinde sürebilmesi bağırsakin bir düzen görünümünü sağlamlamaya çkızılışacaktır.
